De adviseurs spraken meerdere gerechtsdeurwaarders in het kader van hun analyse. Het was voor het eerst dat zij te maken hadden met de beroepsgroep. Het contact met gerechtsdeurwaarders was een eye-opener. Jaap Luchies: “Als je ‘van buiten komt’ merk je ineens hoe ingewikkeld de sector in elkaar zit. Mijn beeld van een gerechtsdeurwaarder was voornamelijk iemand die een opdracht krijgt om een vordering te innen en daar heel veel voor doet. Maar naarmate we meer gerechtsdeurwaarders spraken, werd ons beeld van de beroepsgroep steeds breder en in positieve zin bijgesteld. Dat kwam vooral door de rol die een gerechtsdeurwaarder aanneemt in het minnelijke traject en het streven om continu in oplossingen te denken. Oplossingen voor schuldeisers en schuldenaren.
Pieter Jansen: “Ik zag de gerechtsdeurwaarder als iemand die zich bezighoudt met een ordentelijk verloop van de rechtsgang. Dat bleek ook te kloppen. Maar ik vond het heel erg intrigerend om ook hun intrinsieke motivatie voor preventie te bemerken. Ze willen gerechtelijke procedures juist voorkomen, geven overzicht en kunnen daardoor extra problemen voor de schuldenaar, voor de schuldeiser en voor de maatschappij voorkomen.”
Maatschappelijke prestatie
De adviseurs van Flynth verdelen de functie van de gerechtsdeurwaarder onder in twee taken: klassieke taken en sociale taken.
Jansen: “De termen zijn ontleend aan het staatsrecht: aanvullend aan de klassieke grondrechten ontstonden later de sociale grondrechten, waarbij de overheid meer aandacht voor de bestaanszekerheid van burgers kreeg. De essentie van het beroep van gerechtsdeurwaarder is dat hij – lees ook zij (red.) - zijn werk doet op basis van informatie die hij verzamelt. Op basis daarvan verricht hij bepaalde ambtshandelingen. Dat is de klassieke taak waarin de deurwaarder bijdraagt aan een ordentelijk verloop van de rechtsgang. Maar als ‘vakman in informatie’ kan hij ook iets anders doen met informatie over schulden. Bijvoorbeeld de conclusie trekken dat bepaalde schulden niet inbaar zijn of dat het beter is om een minnelijke schikking te treffen. Of hij kan doorverwijzen naar schuldhulpverlening om zo te proberen problematische schulden te voorkomen. Dat leidt weer tot lagere kosten voor de maatschappij, voor schuldenaren en voor schuldeisers. Dat is de sociale taak. Juist het geven van informatie ter preventie en het bieden van overzicht zijn dus grote maatschappelijke prestaties. Daarmee geven gerechtsdeurwaarders schuldenaren een vroegtijdig signaal. Ze bieden schuldenaren aanknopingspunten om hun situatie te verbeteren.”
"De huidige wet- en regelgeving belemmert het verdienmodel van gerechtsdeurwaarders." - Pieter Jansen
Luchies: “Die sociale of maatschappelijke taak is belangrijker geworden doordat de sector zich heeft ontwikkeld, mede als gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen. Naast het feit dat een gerechtsdeurwaarder een uitvoeringsorganisatie is, reageert de beroepsgroep namelijk ook op de maatschappelijke problematiek die het werk met zich meebrengt. Een gerechtsdeurwaarder werkt dus niet langer curatief maar steeds vaker preventief. Dat blijkt wel uit initiatieven zoals Schuldenwijzer.”
Jansen: “Je kunt de vergelijking met de gezondheidszorg maken. Mensen die werken voor een ziekenhuis bijvoorbeeld, zijn primair gemotiveerd om bij te dragen aan de gezondheid van de patiënten. Het allermooiste is dan om te voorkomen dat patiënten in het ziekenhuis terechtkomen. Ze geven daar voorlichting over en zijn er dus ook zichtbaar mee. Succesvolle preventie is een grote maatschappelijke prestatie, maar tegelijkertijd bedrijfseconomisch funest voor ziekenhuizen en andere zorginstellingen. Voor het voorkomen van zorg worden ze immers niet betaald. Iets vergelijkbaars is aan de hand bij de gerechtsdeurwaarders. Het voorkomen van kosten die zijn verbonden aan langlopende procedures is een maatschappelijke prestatie, die slecht verankerd is in het verdienmodel. Dat is ook de spanning met hun verdienmodel en dat vind ik best zorgelijk.”
Data bepaalt verdienmodel
De toename van data en mogelijkheden om die te analyseren is een brede maatschappelijke ontwikkeling. Het is iets dat in meerdere sectoren terugkomt, bijvoorbeeld in de financiële dienstverlening. Data heeft dus ook effect op het functioneren van gerechtsdeurwaarderskantoren. Met de analyse van data over mensen met schulden kan een gerechtsdeurwaarder steeds beter inschatten of de minnelijke en ambtelijke handelingen die hij verricht effectief zullen zijn.
Jansen: “Gerechtsdeurwaarders zijn gemotiveerd om verder invulling te geven aan de preventieve rol die de politiek, schuldeisers en de maatschappij steeds meer van hen verwachten. Daardoor daalt het aantal ambtshandelingen dat de gerechtsdeurwaarder uitvoert, wat leidt tot een omzetdaling. Dat kan de continuïteit van de sector in gevaar brengen.”
Dit spanningsveld vraagt van gerechtsdeurwaarders dat zij moeten nadenken over alternatieve inkomstenbronnen. Het huidige verdienmodel is echter sterk geworteld in wet- en regelgeving, waarin ambtshandelingen de basis zijn voor een groot deel van de omzet van gerechtsdeurwaarders.
Jansen: “Van dat verdienmodel gaat geen stimulerende werking uit voor de verdere ontwikkeling en realisatie van de maatschappelijke taken van gerechtsdeurwaarders. De wet- en regelgeving is een ernstige belemmering voor een verdienmodel voor deurwaarders dat de verdere ontwikkeling van succesvolle preventie mogelijk maakt.”
"Het geven van informatie en het bieden van overzicht is een grote maatschappelijke prestatie." - Jaap Luchies
De twee adviseurs onderstrepen het belang om de maatschappelijke taken van gerechtsdeurwaarders verder te ontwikkelen.
Luchies: “Het succesvol uitoefenen van die taken voorkomt kostbare gerechtelijke en niet-gerechtelijke procedures, leidt tot efficiëntere en effectievere schuldhulpverlening en tot het voorkomen van veel menselijk leed bij schuldenaren en schuldeisers.
Gerechtsdeurwaarders hebben een voorsprong als het om hun maatschappelijke meerwaarde gaat. Dat komt omdat ze als een van de weinige instanties ook aan de voordeur van schuldenaren komen en er soms achter kunnen kijken. De context en informatie die ze dan krijgen, verrijkt de data die ze al gebruiken. Daarmee kunnen gerechtsdeurwaarders gemakkelijk verbanden leggen. Door hun onafhankelijke positie, kunnen zij de regie over die informatie op zich nemen.”
Wetgever aan zet
In het rapport geven de adviseurs aan dat de politiek nu aan zet is. Jansen: “De politiek heeft een verantwoordelijkheid om de maatschappelijke functie van de sector verder te verrijken en gerechtsdeurwaardersorganisaties levensvatbaar te houden. Daarvoor zijn aanpassingen in de wet- en regelgeving nodig. Als eerste moeten de sociale taken van gerechtsdeurwaarders in de wet worden vastgelegd. Vervolgens zul je deze taken concreet moeten maken in meetbare prestatie-eenheden. Die vormen de basis voor de vergoeding die de gerechtsdeurwaarder voor deze diensten ontvangt. De wetgever zal ook moeten bepalen hoe de tarieven voor de prestatie-eenheden bepaald moeten worden en wie voor de prestaties betaalt. Met dergelijke aanpassingen in wet- en regelgeving kun je het voor gerechtsdeurwaarders bedrijfseconomisch haalbaar maken en de maatschappelijke waarde van de sector enorm laten toenemen. Daarmee kun je als samenleving hun intrinsieke motivatie om meer bij te dragen aan preventie, verder stimuleren en ook nog honoreren.”
Dit is een artikel uit GDW.Magazine april 2021.